W myśl art. 11.1 ustawy o systemie oświaty: „Świadectwa i dyplomy państwowe wydawane przez uprawnione do tego szkoły są dokumentami państwowymi.” Ustalanie zasad wydawania świadectw i dyplomów ustawa powierzyła Ministrowi Edukacji Narodowej.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 stycznia 2000 r. (z późniejszymi zmianami) w sprawie wydawania oraz wzorów świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych (Dz. U. z dn. 31 stycznia 2000 r.) nie zawiera regulacji uprawniających jakikolwiek organ szkoły do wprowadzania ograniczeń w wydawaniu świadectw lub dyplomów uczniom i absolwentom.
Niemal powszechną praktyką stosowaną w tej chwili jest wydawanie świadectw ukończenia szkoły dopiero po przedłożeniu przez absolwenta tzw. obiegówki. Wiele szkół po wprowadzeniu tej praktyki całkowicie zaniechało prowadzenia jakichkolwiek innych działań zmierzających do uregulowania przez uczniów zobowiązań wobec szkoły.
Żaden wewnątrzszkolny dokument nie może stać się podstawą do odmowy wydania uczniowi lub absolwentowi świadectwa.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 stycznia 2000 r. (z późniejszymi zmianami) w sprawie wydawania oraz wzorów świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych (Dz. U. z dn. 31stycznia 2000 r.) w §2.6 stwierdza: „Świadectwa szkolne promocyjne, świadectwa ukończenia szkoły, świadectwa dojrzałości, o których mowa w §5, dyplomy oraz zaświadczenia dotyczące przebiegu nauczania wydaje się na podstawie dokumentacji przebiegu nauczania, prowadzonej przez szkołę”.
Dokumentację przebiegu nauczania w myśl rozporządzenia MEN z dnia 19 lutego 2002 r. w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji stanowią: księga ewidencji dzieci i młodzieży, księga uczniów, dziennik lekcyjny, arkusz ocen ucznia, księga arkuszy ocen uczniów, protokoły sprawdzianów, protokoły postępowania kwalifikacyjnego, protokoły egzaminów, uchwały rady pedagogicznej dotyczące klasyfikowania i promowania uczniów oraz ukończenia szkoły, zezwolenia na indywidualny program lub tok nauki.
Niektórzy dyrektorzy twierdzą, że uprawnienia do niewydawania świadectw tym uczniom, którzy nie wywiązali się z jakichś zobowiązań w stosunku do szkoły, dają im odpowiednie zapisy znajdujące się w statucie ich szkoły. To nieprawda.
Tylko Minister Edukacji Narodowej mógłby wydać akt prawny ograniczający w określonych sytuacjach dostęp uczniów lub absolwentów do przysługujących im świadectw.
Umieszczając w statucie taki zapis, szkoła wkracza w kompetencje ministra. Jeśli w statucie szkoły znajduje się taki zapis, to należy zawiadomić o tym kuratorium oświaty – to ono ma obowiązek kontrolować, czy statuty szkół są zgodne z aktami prawnymi wyższego rzędu (czyli z prawem, które obowiązuje w całym kraju).
W wielu przypadkach uczniom nie wydawano świadectw dlatego, że nie uzyskali na swoich obiegówkach wpisu w rubryce: „Rada Rodziców”. To znaczy, że uczniowi lub absolwentowi szkoła odmawia wydania świadectwa z powodu nie opłacenia przez jego rodziców składek na fundusz Rady Rodziców (Komitetu Rodzicielskiego). To niedopuszczalne działanie ze strony szkoły! Potwierdza to PISMO MINISTRA EDUKACJI NARODOWEJ Aleksandra Łuczaka do kuratorów oświaty (wydrukuj i pokaż w szkole).
Także ustanawianie przez szkołę opłaty za wydanie świadectwa i uzależnianie wydania go od uiszczenia tej opłaty, stanowi naruszenie prawa. Podobnie rzecz się ma z rozmaitymi „funduszami kulturalnymi szkoły”, „funduszami na rozwój szkoły”, czy „funduszami remontowymi szkoły”. Szkoły nie mają prawa pobierać opłaty za wydawanie świadectw!
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 stycznia 2000 r. (z późniejszymi zmianami) w sprawie wydawania oraz wzorów świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych (Dz. U. z dn. 31stycznia 2000 r.) w §18.1 stwierdza: „Świadectwa, dyplomy, odpisy świadectw dojrzałości oraz indeksy i legitymacje szkolne są wydawane przez szkoły i komisje okręgowe nieodpłatnie”.
W 2003 roku, na wniosek Rzecznika Praw Dziecka, minister edukacji narodowej kolejny raz przypomniał o tym szkołom za pośrednictwem kuratorów oświaty.
Wystąpienie Ministra Edukacji Narodowej
Mało kto wie, że wstrzymywanie świadectw jest karalne.
Kodeks karny
Art. 276. Kto niszczy, uszkadza, czyni bezużytecznym, ukrywa lub usuwa dokument, którym nie ma prawa wyłącznie rozporządzać, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2.
„Usunięcie dokumentu obejmuje wszelkie czynności prowadzące do uczynienia go niedostępnym dla osoby uprawnionej, choćby znane było miejsce przechowywania tego dokumentu. Znamię usunięcia spełni wywiezienie dokumentu za granicę lub zamknięcie go w szafie pancernej.
Przestępstwo z art. 276 ścigane jest z oskarżenia publicznego.”
Kodeks karny. Komentarz. Część szczególna, red. A. Zoll. Zakamycze 1999
